Konflikti mes palestinezëve dhe izraelitëve është një nga më të gjatët dhe më të përgjakshmit në Lindjen e Mesme dhe tensionet janë rritur në mënyrë të paprecedentë vitet e fundit. Ushtria izraelite nisi një valë intensive sulmesh në Gaza këtë të shtunë, më 7 tetor, pasi Hamasi, grupi militant islamik që kontrollon këtë territor, nisi një sulm të befasishëm e të koordinuar, duke lëshuar qindra raketa dhe duke depërtuar në Izraelin jugor. Ka qindra vdekje mes të dyja palëve në përleshje që analistët i konsiderojnë të paprecedenta. Ky është përshkallëzimi i fundit i një konflikti të gjatë e të përgjakshëm pa zgjidhje të afërt që ka shënjuar Lindjen e Mesme për dekada.
Këto 8 pyetje ju ndihmojnë ta kuptoni.
1. Si filloi konflikti?
E inkurajuar nga antisemitizmi i vuajtur nga hebrenjtë në Evropë, në fillim të shekullit të 20- të, lëvizja sioniste fitoi forcë, duke kërkuar të krijonte një shtet për hebrenjtë. Rajoni i Palestinës, midis lumit Jordan dhe Detit Mesdhe, i konsideruar i shenjtë për myslimanët, hebrenjtë dhe katolikët, i përkiste Perandorisë Osmane në ato vite dhe ishte i pushtuar kryesisht nga arabët dhe komunitetet e tjera myslimane. Por imigrimi i fortë hebre, i inkurajuar nga aspiratat sioniste, po fillonte të krijonte rezistencë mes komuniteteve.
Pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane në Luftën e Parë Botërore, Mbretëria e Bashkuar mori një mandat nga Lidhja e Kombeve për të administruar territorin e Palestinës. Por, para dhe gjatë luftës, britanikët u kishin bërë arabëve dhe hebrenjve premtime të ndryshme, të cilat më vonë nuk i mbajtën, edhe sepse tashmë e kishin ndarë Lindjen e Mesme me Francën. Kjo shkaktoi një klimë tensioni midis nacionalistëve arabë dhe sionistëve që çoi në përleshje midis grupeve paraushtarake hebreje dhe bandave arabe.
Pas Luftës së Dytë Botërore dhe Holokaustit, presioni për të krijuar një shtet hebre u rrit edhe më shumë. Plani origjinal parashikonte ndarjen e territorit të kontrolluar nga fuqia evropiane midis hebrenjve dhe palestinezëve.
Pas themelimit të Izraelit më 14 maj 1948, tensioni kaloi nga një çështje lokale në një çështje rajonale.
Të nesërmen Egjipti, Jordania, Siria dhe Iraku e pushtuan këtë territor. Ishte lufta e parë arabo-izraelite , e njohur edhe nga hebrenjtë si lufta e pavarësisë ose çlirimit. Pas konfliktit, territori i planifikuar fillimisht nga Kombet e Bashkuara për një shtet arab u zvogëlua përgjysmë.
Për palestinezët, nisi Nakba , e ashtuquajtura “shkatërrim” ose “katastrofë”: Fillimi i tragjedisë kombëtare. 750,000 palestinezë ikën në vendet fqinje ose u dëbuan nga trupat hebreje.
Në vitin 1956, një krizë mbi Kanalin e Suezit do të përballte shtetin e Izraelit me Egjiptin, e cila nuk do të përcaktohej në fushën e betejës, por nga presioni ndërkombëtar mbi Izraelin, Francën dhe Anglinë.
Luftimet do të kishin fjalën e fundit në vitin 1967 në Luftën Gjashtë Ditore . Ajo që ndodhi mes 5 dhe 10 qershorit pati pasoja të thella dhe të qëndrueshme në nivele të ndryshme. Ishte një fitore dërrmuese për Izraelin kundër një koalicioni arab. Izraeli pushtoi Rripin e Gazës dhe Gadishullin Sinai nga Egjipti, Bregun Perëndimor (përfshirë Jerusalemin Lindor) nga Jordania dhe Lartësitë Golan nga Siria. Gjysmë milion palestinezë u larguan.
Konflikti i fundit arabo-izraelit do të ishte Lufta e Yom Kipurit në 1973, e cila vuri Egjiptin dhe Sirinë kundër Izraelit dhe lejoi Kajron të rimarrë Sinain (të dorëzuar plotësisht nga Izraeli në 1982), por jo Gazën.
Gjashtë vjet më vonë, Egjipti bëhet vendi i parë arab që nënshkruan paqen me Izraelin, një shembull i ndjekur vetëm nga Jordania.
2. Pse u themelua Izraeli në Lindjen e Mesme?
Tradita hebraike tregon se zona, në të cilën ndodhet Izraeli është Toka e Premtuar nga Zoti patriarkut të parë, Abrahamit, dhe pasardhësve të tij.
Zona u pushtua në antikitet nga asirianët, babilonasit, persët, maqedonasit dhe romakët. Roma ishte perandoria që e quajti rajonin Palestinë dhe që, shtatë dekada pas Krishtit, dëboi hebrenjtë pasi luftoi lëvizjet nacionaliste që kërkonin pavarësinë.
Me ngritjen e Islamit, në shekullin e VII pas Krishtit, Palestina u pushtua nga arabët dhe më pas u pushtua nga kryqtarët evropianë . Në vitin 1516 u vendos dominimi turk që do të zgjaste deri në Luftën e Parë Botërore, kur u vendos mandati britanik.
Komiteti Special i Kombeve të Bashkuara për Palestinën (UNSCOP) deklaroi në raportin e tij drejtuar Asamblesë së Përgjithshme më 3 shtator 1947, se arsyet për krijimin e një shteti hebre në Lindjen e Mesme përqendroheshin në “argumentet e bazuara në burime biblike dhe historike”.
Aty u njoh lidhja historike e popullit hebre me Palestinën dhe bazat për rindërtimin e “Shtëpisë Kombëtare Hebraike” në këtë rajon.
Pas Holokaustit nazist kundër miliona hebrenjve në Evropë para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, presioni ndërkombëtar u rrit për njohjen e një shteti hebre.
Në pamundësi për të zgjidhur polarizimin midis nacionalizmit arab dhe sionizmit, qeveria britanike e çoi çështjen në OKB.
Më 29 nëntor 1947, Asambleja e Përgjithshme miratoi një plan për ndarjen e Palestinës, i cili rekomandonte krijimin e një shteti të pavarur arab dhe një shteti hebre dhe një regjim të veçantë për qytetin e Jerusalemit.
Plani u pranua nga izraelitët, por jo nga arabët , të cilët e panë si humbje të territorit. Kjo është arsyeja pse ai nuk u zbatua kurrë.
Një ditë para skadimit të mandatit britanik të Palestinës, më 14 maj 1948, Agjencia Hebraike për Izraelin, përfaqësuese e hebrenjve gjatë mandatit, shpalli pavarësinë e shtetit të Izraelit.
Të nesërmen Izraeli aplikoi për anëtarësim në Kombet e Bashkuara, një status që më në fund e arriti një vit më vonë .
3. Pse ka dy territore palestineze?
Komiteti Special i Kombeve të Bashkuara për Palestinën (UNSCOP), në raportin e tij drejtuar Asamblesë së Përgjithshme në vitin 1947, rekomandoi që Shteti Arab të përfshijë “Galilenë Perëndimore, rajonin malor të Samarisë dhe Judesë, me përjashtimin qytetin e Jeruzalemit, dhe rrafshin bregdetar të Ishdudit deri në kufirin e Egjiptit. Por ndarja e territorit u përcaktua nga Linja e Armëpushimit të vitit 1949, e vendosur pas krijimit të Izraelit dhe luftës së parë arabo-izraelite.
Dy territoret palestineze janë Bregu Perëndimor (i cili përfshin Jeruzalemin Lindor) dhe Rripi i Gazës , të cilat ndodhen rreth 45 km larg njëri-tjetrit. Ato kanë një sipërfaqe prej 5,970 km2 dhe 365 km2, përkatësisht.
Bregu Perëndimor (Cisjordania) shtrihet midis Jeruzalemit, i cili pretendohet si kryeqytet nga palestinezët dhe izraelitët, dhe Jordanisë në lindje, ndërsa Gaza është një rrip 41 km i gjatë dhe midis 6 dhe 12 km i gjerë.
Gaza ka një kufi 51 km me Izraelin, 7 km me Egjiptin dhe 40 km vijë bregdetare në Detin Mesdhe.
I pushtuar fillimisht nga izraelitët që ende mbajnë kontrollin e kufirit të tij jugor, Rripi i Gazës u pushtua nga Izraeli në luftën e vitit 1967 dhe u lirua vetëm në vitin 2005, megjithëse mban një bllokadë ajrore, detare dhe tokësore që kufizon lëvizjen e mallrave, shërbimeve dhe njerëzve.
Rripi aktualisht kontrollohet nga Hamasi, grupi kryesor islamik palestinez që nuk ka njohur kurrë marrëveshjet e nënshkruara midis fraksioneve të tjera palestineze dhe Izraelit.
Bregu Perëndimor, nga ana tjetër, qeveriset nga Autoriteti Kombëtar Palestinez, qeveria palestineze e njohur ndërkombëtarisht, fraksioni kryesor i së cilës, Fatah, nuk është islamik, por laik.
4. Nuk e kanë nënshtruar kurrë paqen palestinezët dhe izraelitët?
Pas krijimit të shtetit të Izraelit dhe shpërnguljes së mijëra njerëzve që humbën shtëpitë e tyre, lëvizja nacionaliste palestineze filloi të rigrupohej në Bregun Perëndimor dhe Gaza, të kontrolluara përkatësisht nga Jordania dhe Egjipti, dhe në kampet e refugjatëve të krijuar në shtete të tjera arabe.
Pak para luftës së vitit 1967, organizatat palestineze si Fatah, të udhëhequra nga Yasser Arafat, formuan Organizatën për Çlirimin e Palestinës (PLO) dhe nisën operacionet kundër Izraelit fillimisht nga Jordania dhe më pas nga Libani. Por këto sulme përfshinin edhe sulme kundër objektivave izraelite në territorin evropian që nuk bënin dallime midis avionëve, ambasadave apo atletëve.
Pas vitesh sulmesh palestineze dhe vrasjesh selektive nga forcat izraelite të sigurisë, PLO dhe Izraeli do të nënshkruanin marrëveshjen e paqes të Oslos në 1993, në të cilën organizata palestineze hoqi dorë nga “dhuna dhe terrorizmi” dhe njohu “ligjin” e Izraelit “të ekzistojë në paqe” dhe siguri”, një njohje që organizata islamike palestineze Hamas nuk e pranoi kurrë.
Pas marrëveshjeve të nënshkruara në kryeqytetin norvegjez, u krijua Autoriteti Kombëtar Palestinez, i cili përfaqëson palestinezët në forumet ndërkombëtare. Presidenti i saj zgjidhet me votim të drejtpërdrejtë dhe ai nga ana e tij zgjedh një kryeministër dhe anëtarët e kabinetit të tij. Autoritetet e saj civile dhe të sigurisë kontrollojnë zonat urbane (Zona A sipas Oslos), ndërsa vetëm përfaqësuesit e saj civil dhe jo të sigurisë kontrollojnë zonat rurale (Zona B).
Jerusalemi Lindor, i konsideruar si kryeqyteti historik nga palestinezët, nuk përfshihet në këtë marrëveshje.
Jeruzalemi është një nga pikat më konfliktuale mes të dyja palëve.
5. Cilat janë pikat kryesore të konfliktit midis palestinezëve dhe izraelitëve?
Vonesa në krijimin e një shteti të pavarur palestinez, ndërtimi i vendbanimeve të kolonëve hebrenj në Bregun Perëndimor dhe barriera e sigurisë rreth atij territori – e dënuar nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë – kanë komplikuar përparimin e një procesi paqeje.
Por këto nuk janë pengesat e vetme, siç u bë e qartë nga dështimi i bisedimeve të fundit serioze të paqes midis dy grupeve që u zhvilluan në Camp David, Shtetet e Bashkuara, në vitin 2000, kur Bill Clinton në largim nuk arriti një marrëveshje midis Arafatit dhe kryeministrit të atëhershëm izraelit, Ehud Barak.
Dallimet që duken të papajtueshme janë si më poshtë:
Jerusalemi: Izraeli pretendon sovranitetin mbi qytetin (i shenjtë për hebrenjtë, myslimanët dhe të krishterët) dhe pretendon se ai është kryeqyteti i tij pasi mori Jeruzalemin Lindor në 1967. Kjo nuk njihet ndërkombëtarisht. Palestinezët duan që Jeruzalemi Lindor të jetë kryeqyteti i tyre.
Kufijtë dhe territori : Palestinezët kërkojnë që shteti i tyre i ardhshëm të jetë në përputhje me kufijtë para 4 qershorit 1967, përpara fillimit të Luftës Gjashtë Ditore, diçka që Izraeli e refuzon.
Vendbanime: Vendbanimet kanë shtëpi, të paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar, të ndërtuara nga qeveria izraelite në territoret e pushtuara nga Izraeli pas luftës së vitit 1967. Në Bregun Perëndimor dhe Jerusalemin Lindor ka më shumë se gjysmë milioni kolonë hebrenj.
Refugjatët palestinezë : Sa refugjatë ka, varet se kush po i numëron. PLO thotë se janë 10.6 milionë, nga të cilët pothuajse gjysma janë të regjistruara në OKB. Palestinezët pohojnë se refugjatët kanë të drejtën e kthimit në atë që tani është Izraeli, por që Izraeli të hapte derën do të shkatërronte identitetin e tij si një shtet hebre.
6. A është Palestina një shtet?
OKB-ja e njohu Palestinën si një “shtet vëzhgues jo-anëtar” në fund të vitit 2012 dhe pushoi së qeni një “entitet vëzhgues”. Ndryshimi i lejoi palestinezët të merrnin pjesë në debatet e Asamblesë së Përgjithshme dhe të përmirësonin shanset e tyre për anëtarësim në agjencitë e OKB-së dhe organe të tjera. Por vota nuk krijoi shtetin palestinez. Një vit më parë, palestinezët u përpoqën, por nuk morën mbështetje të mjaftueshme në Këshillin e Sigurimit. Më shumë se 70% e anëtarëve të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së (138 nga 193) e njohin Palestinën si shtet.
7. Pse SHBA është aleati kryesor i Izraelit? Kush i mbështet palestinezët?
Së pari, duhet të marrim në konsideratë ekzistencën e një lobi të rëndësishëm dhe të fuqishëm pro-izraelit në Shtetet e Bashkuara dhe faktin që opinioni publik zakonisht është i favorshëm për pozicionin izraelit, kështu që një president amerikanë të heqë mbështetjen për Izraelin është praktikisht e pamundur .
Përveç kësaj, të dy kombet janë aleatë ushtarakë : Izraeli është një nga përfituesit më të mëdhenj të ndihmës amerikane dhe shumica e saj vjen në formën e subvencioneve për blerjen e armëve.
Megjithatë, në dhjetor 2016, nën Presidentin Barack Obama, u ndërmor një hap i pazakontë në politikën e SHBA-së ndaj Izraelit: të mos vihej veto ndaj rezolutës së Këshillit të Sigurimit të OKB-së që dënonte politikën e vendbanimeve të Izraelit.
Por ardhja e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë i dha një shtysë të re marrëdhënieve midis Shteteve të Bashkuara dhe Izraelit , gjë që u reflektua në transferimin e ambasadës nga Tel Avivi në Jerusalem, duke i bërë Shtetet e Bashkuara vendin e parë në botë që njohin atë qytet si kryeqytet i Izraelit.
Në muajt e fundit të presidencës, Trump arriti të bëjë që katër vende të pasura arabe të normalizojnë marrëdhëniet e tyre me Izraelin.
Nga ana e tij, pasardhësi i Trump, demokrati Joe Biden, mori pushtetin me qëllimin për t’iu shmangur konfliktit të rrezikshëm izraelito-palestinez, përveçse e shihte atë si një problem që kërkon kapital të madh politik me një kthim shumë të moderuar.
Administrata Biden vazhdon të mbështesë njohjen e Izraelit, por ka adoptuar diplomaci më të kujdesshme.
Nga ana e tyre, palestinezët nuk kanë mbështetjen e hapur të një fuqie.
Në rajon, Egjipti pushoi së mbështeturi Hamasin, pas deponimit nga ushtria e presidentit islamik Mohamed Morsi, të Vëllazërisë Myslimane – historikisht e lidhur me grupin palestinez – ndërsa Siria dhe Irani dhe grupi libanez Hezbollahu janë mbështetësit kryesorë të tij.
8. Çfarë duhet të ndodhë që të ketë një shans për paqe të qëndrueshme?
Izraelitët do të duhet të mbështesin një shtet sovran për palestinezët që përfshin Hamasin, heqjen e bllokadës së Gazës dhe kufizimet e lëvizjes në Bregun Perëndimor dhe Jerusalemin Lindor.
Grupet palestineze duhet të heqin dorë nga dhuna dhe të njohin shtetin e Izraelit.
Dhe do të duhej të arriheshin marrëveshje të arsyeshme në lidhje me kufijtë, vendbanimet hebreje dhe kthimin e refugjatëve.
Megjithatë, që nga viti 1948, viti i krijimit të shtetit të Izraelit, shumë gjëra kanë ndryshuar, veçanërisht konfigurimi i territoreve të diskutueshme pas luftërave midis arabëve dhe izraelitëve.
Për Izraelin këto janë një fakt i kryer. Jo për palestinezët, pasi ata këmbëngulin që kufijtë për t’u negociuar duhet të jenë ata që ekzistonin para luftës së 1967.
Për më tepër, ndërkohë që në fushën e betejës gjërat janë gjithnjë e më të pakontrollueshme në Rripin e Gazës, në Bregun Perëndimor ka një lloj lufte të heshtur me ndërtimin e vazhdueshëm të vendbanimeve hebraike, që në fakt pakëson territorin palestinez në ato zona autonome.
Por ndoshta çështja më e ndërlikuar për shkak të simbolikës së saj është Jeruzalemi, kryeqyteti i palestinezëve dhe izraelitëve.
Si Autoriteti Kombëtar Palestinez, i cili qeveris Bregun Perëndimor, ashtu edhe grupi i Hamasit, në Gaza, pretendojnë pjesën lindore si kryeqytetin e tyre pavarësisht nga fakti se Izraeli e pushtoi atë në vitin 1967. I ashtuquajturi Marshi i Flamurit, i cili përkujton atë kapje të Pjesa lindore e qytetit është gjithashtu shkas për konfrontime.
Një marrëveshje përfundimtare nuk do të jetë kurrë e mundur pa zgjidhur këtë pikë.
