Elisabeta nuk di të thotë me siguri se sa herë i është dashur të blejë citostatikë jashtë QSUT-së për djalin e diagnostikuar me një sëmundje të rëndë të gjakut, por ajo e mban mend mirë ankthin për t’i siguruar me çdo kusht ato.
Gruaja tregon se medikamentet ia rekomandonte mjeku në copa letrash, pa firmë dhe vulë, ndërsa ajo nxitonte drejt farmacive private rreth e qark spitalit për t’i blerë.
“E dinim që vinin kontrabandë, por për ne ishin shpëtim i madh. Nuk i mendonim rrisqet, mbase mjekët i dinin por nuk thelloheshin me ne për këto biseda,” kujton ajo pa pranuar të thotë emrin e plotë.
Buxheti i kufizuar apo procedurat e dështuara të tenderimit kanë bërë në shumë raste që institucionet shëndetësore të mos përmbushin detyrimin për sigurimin e medikamenteve të domosdoshme për pacientët – veçanërisht në rastin e diagnozave të rënda si tumoret.
Por spitalet nuk janë të vetmit që përballen me mungesë medikamentesh.
Një vëzhgim i kryer në rrjetin e hapur të farmacive në Tiranë tregon se një numër i konsiderueshëm i barnave për kurimin e sëmundjeve kryesore mungojnë prej muajsh, ndërsa mjekët vazhdojnë t’i përshkruajnë ato në recetat e tyre dhe pacientët përpiqen t’i sigurojnë ku të munden.
Furnizimi i parregullt me barna i faturohen largimit nga tregu shqiptar të disa kompanive ndërkombëtare si pasojë e reformës së vitit 2014, që synonte uljen e kostove spitalore dhe rritjen e numrit të përfituesve përmes zëvendësimit të emrave tregtarë me barna xhenerikë.
Megjithatë, mungesa e barnave cilësore duket se ka sjellë një lulëzim të kontrabandës së ilaçeve në vend.
Diana Toma, presidente e Urdhrit të Farmacistëve thotë se tregut shqiptar i mungojnë medikamentet cilësore dhe në këto kushte, mjekët farmacistët dhe pacientët po e gjejnë gjithnjë e më shumë zgjidhjen te kontrabanda.
“Përballë kësaj mungese barnash, qytetarët i besojnë më shumë kontrabandës se sa medikamenteve të tjera alternative,” tha Toma.
Turqia dominon tregun
Tregu farmaceutik në Shqipëri ka pësuar rritje progresive përgjatë viteve të fundit, duke arritur të qarkullojë medikamente të importuara në vlerën e 242 milionë eurove në vitin 2022, pa llogaritur ilaçet e prodhuara nga kompania vendase Profarma.
Vlera më e lartë e ilaçeve të importuara arriti gjatë periudhës së pandemisë në vitin 2021 me rreth 273 milionë euro.
Barnat importohen nga rreth 55 vende të botës, por të dhënat e siguruara nga Drejtoria e Përgjithshme e Doganave tregojnë se Turqia është kthyer tashmë në aktorin kryesor të tregut të importeve.
Në vitet 2014-2015, barnat e prodhuara në Turqi kapnin vlerën e 9.6 milionë eurove dhe zinin diku te 6-7% të tregut të importeve farmaceutike në Shqipëri, ndërkohë që volumi i tyre u dyfishua në harkun kohor të gjashtë viteve.
Në vitin 2021, Turqia ishte eksportuesi më i madh i medikamenteve në Shqipëri me një vlerë prej 43.5 milionë eurosh ose gati 16% të tregut.
Pas Turqisë, vendet me eksportet më të larta të medikamenteve në Shqipëri janë Zvicra, Italia, Sllovenia dhe Hungaria – ku të pesta vendet së bashku mbulojnë më shumë se 55 për qind të tregut.
Një rritje progresive në tregun shqiptar kanë pësuar edhe importet e medikamenteve nga Serbia, të cilat nga 5.3 milionë euro në vitin 2020 janë rritur në 9 milionë euro në vitin 2022. Vendet e tjera të Ballkanit, të tilla si Maqedonia e Veriut apo Bosnja kanë mbetur thuajse në të njëjtat kuota përgjatë tre viteve të fundit.
Cilësia e barnave që qarkullojnë në tregun e hapur farmaceutik është një shqetësim i vazhdueshëm i qytetarëve shqiptarë, ndërkohë që mungojnë analizat e besueshme të institucioneve përgjegjëse.
Në këto kushte, shumë besojnë se barnat që qarkullojnë në Shqipëri nuk janë cilësore.
“Barnat që qarkullojnë në Shqipëri flasin turqisht ose sllavisht,” tha Ilir Pecnikaj, pedagog i Farmacisë në universitetin “Zonja e Këshillit të Mirë”.
“Çmimet vendosen në mënyrë klienteliste, pa publikimin e tyre si dhe të lejes së importit, këto të detyruara nga ligji në fuqi,” shtoi ai, duke ngritur pikëpyetje për efektet e ndryshimeve ligjore në vend.
Kontrabanda e ilaçeve
Cilësia e medikamenteve ka qenë gjithmonë një temë debati në Shqipëri, por gjatë viteve të fundit duket se besimi ka ardhur në rënie. Mjeku Ilir Allkja thotë se gjatë punës së tij has shumë pacientë që nuk kanë besim të barnat që qarkullojnë në vend.
“Të tillë pacientë sjellin shembujt e miqve të tyre që kanë mundësi të blejnë barna jashtë dhe që e kontrollojnë shumë më mirë sëmundjen e tyre. Megjithë shpjegimet e mjekëve, ka pacientë që nuk kanë besim tek barnat që tregtohen këtu,” thotë Allkja.
Në kushtet e mungesës së besimit, ndodh që disa pacientë të ndërmarrin veprime në dëm të shëndetit dhe të shtyjnë kurimin e tyre, në pritje të barnave që ndonjë i afërm mund t’ua sjellë nga jashtë.
“Unë personalisht i nxis pacientët të trajtojnë sëmundjen e tyre me mundësitë reale. Në qoftë se dikush ka mundësi t’i marrë jashtë dhe në qoftë se koha për trajtim pret, i udhëzoj ndonjëherë që t’i marrin jashtë, por përgjithësisht i këshilloj për patenta barnash të vendeve evropiane,” shtoi më tej Allkja.
Tregtimi i barnave pa pullën e sigurisë është kundravajte administrative në Shqipëri dhe dënohet me gjobë dhe konfiskimin e barnave. Në rastin e tregtimit me shumicë gjoba është 500 mijë lekë, ndërsa për tregtimin me pakicë 200 mijë lekë. Por ndonëse qarkullimi i barnave pa pullë pranohet haptazi në farmacitë e kryeqytetit, ndëshkimet në tre vitet e fundit kanë qenë minimale.
Agjencia Kombëtare e Barnave dhe Pajisjeve Mjekësore, AKBPM, tha përmes një përgjigje me shkrim se në tre vitet e fundit kishte 1734 inspektime dhe kishte ndërmarrë 224 masa administrative.
Nga këto, vetëm 44 masa ose 19 për qind e totalit lidhen me tregtimin e barnave pa pullën e kontrollit të lëshuar nga AKBPM, ndërsa numri më i madh i shkeljeve ka të bëjë me tregtimin e barnave pa recetën e mjekut.
Sipas farmacistëve që folën me BIRN në kushtet e anonimatit, medikamentet kontrabandë sigurohen më së shumti në Greqi dhe Itali – ku përdoren kartat e shëndetit të qytetarëve shqiptarë. Nuk mungojnë edhe rastet kur ilaçet vidhen nga qendrat shëndetësore të vendeve fqinje.
Megjithatë, të dhënat për qarkullimin e këtyre medikamenteve në tregun vendas mungojnë.
Drejtoria e Përgjithshme e Doganave tha se në tre vitet e fundit, drejtoria e saj e Antikontrabandës kishte konstatuar vetëm 1 rast për veprën “kontrabandë e medikamenteve dhe materialeve mjekësore”, por nuk përjashtoi raste të tjera të identifikuara në doganat lokale.Në dhjetor 2021, një sasi prej 740 kilogramë barna me vlerë rreth 119 mijë euro u sekuestruan në Durrës si rezultat i këtij operacioni.
Toma nga Urdhri i Farmacistëve thotë se mungesa e medikamenteve cilësore është një katalizator i rëndësishëm i kontrabandës. Ajo bëri apel që para se të ndëshkojë farmacistët, shteti të ndërhyjë për të plotësuar kërkesat e qytetarëve për barna cilësore.
“Në pamundësi të barnave efikase, rriten edhe rastet e medikamentave kontrabandë. Çdo pacient do të lëvizë të tërë gurët, përfshi këtu edhe kontrabandën për t’u mjekuar,” tha Toma.
“Ne nuk garantojmë cilësinë e medikamenteve dhe pacienti provon çdo rrugë që favorizon fenomenin e dënueshëm të kontrabandës,” përfundoi ajo./BIRN
