Rusia është dënuar ndërkombëtarisht pas imazheve të trupave të civilëve në rrugët e Buça. Forcat e Rusisë janë akuzuar se po kryejnë krime lufte. Gjykata Ndërkombëtare Penale tashmë ka filluar hetimin nëse po ndodhin krime lufte. Ukraina gjithashtu ka ngritur një ekip për të mbledhur prova.
Çfarë është një krim lufte?
Mund të mos duket kështu, por “edhe lufta ka rregulla”, siç shprehet Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq. Këto janë të përfshira në traktatet e quajtura Konventat e Gjenevës dhe një varg ligjesh dhe marrëveshjesh të tjera ndërkombëtare. Civilët nuk mund të sulmohen qëllimisht, as infrastruktura që është jetike për mbijetesën e tyre. Disa armë janë të ndaluara të përdoren për shkak të vuajtjeve pa dallim ose pasojave të tmerrshme që shkaktojnë, të tilla si minat tokësore kundër personelit dhe armët kimike ose biologjike. Veprat e rënda si vrasja, përdhunimi ose persekutimi masiv i një grupi njihen si “krime kundër njerëzimit”.
Çfarë është gjenocidi?
Gjenocidi përkufizohet në të drejtën ndërkombëtare si vrasja e qëllimshme e njerëzve nga një grup i caktuar kombëtar, etnik, racor ose fetar, me qëllim të shkatërrimit të një grupi njerëzish, qoftë tërësisht apo pjesërisht. Si i tillë, gjenocidi është një krim specifik lufte që është më i madh se vrasja e paligjshme e civilëve. Ligji kërkon prova. Masakra e 1994 në Ruandë e rreth 800,000 njerëzve më vonë çoi në ndjekje penale për gjenocid.
Çfarë akuzash për krime lufte ka pasur në Ukrainë?
Hetuesit dhe gazetarët kanë gjetur atë që duket të jetë dëshmi e vrasjes së qëllimshme të civilëve në Buça, një qytet në periferi të Kievit dhe zona të tjera aty pranë. Forcat ukrainase thonë se kanë gjetur varre masive dhe ka prova se civilët janë qëlluar për vdekje pasi iu lidhën këmbët dhe duart. Javën e kaluar, Sekretari Amerikan i Shtetit Antony Blinken tha se Rusia kishte “shkatërruar ndërtesa banimi, shkolla, spitale, infrastrukturë kritike, automjete civile, qendra tregtare dhe ambulanca” – veprime që SHBA-të thanë se përbënin krime lufte.
Në mars, një sulm rus në maternitetin e Mariupolit dukej se ishte vendi i parë i konfirmuar i një vrasjeje masive. Fjala “fëmijë” ishte shkruar me shkronja gjigante jashtë ndërtesës. Ukraina e cilësoi sulmin ajror të Rusisë në spitalin e Mariupolit një krim lufte.
Ka gjithashtu prova në rritje se bomba thërrmuese kanë goditur zonat civile të Kharkiv. Mbretëria e Bashkuar thotë se Rusia ka përdorur eksplozivë termobarikë. Këto nuk janë të ndaluara, por përdorimi i tyre i qëllimshëm pranë civilëve me siguri do të shkelte rregullat e luftës. Shumë ekspertë argumentojnë se pushtimi në vetvete është një krim nën konceptin e “luftës agresive”.
Si mund të ndiqen penalisht kriminelët e dyshuar të luftës?
Ka pasur një sërë gjykatash të njëhershme që nga Lufta e Dytë Botërore , duke përfshirë gjykatën që hetonte krimet e luftës gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë. Gjithashtu u krijua një organ për të ndjekur penalisht ata që ishin përgjegjës për gjenocidin e Ruandës në 1994. Sot, Gjykata Ndërkombëtare Penale (ICC) dhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) kanë role që mbështesin rregullat e luftës.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) vendos për mosmarrëveshjet midis shteteve, por nuk mund të ndjekë penalisht individë. Ukraina ka nisur një çështje kundër Rusisë. Nëse GJND-ja do të vendoste kundër Rusisë, Këshilli i Sigurimit i OKB-së (KSOKB) do të ishte përgjegjës për zbatimin e saj. Por Rusia, një nga pesë anëtarët e përhershëm të këshillit, mund të vërë veton ndaj çdo propozimi për ta sanksionuar atë.
A mundet GJNP të ndjekë penalisht shkeljet në Ukrainë?
Kryeprokurori i ICC-së, avokati britanik Karim Khan QC, thotë se ka arsye për të besuar se krimet e luftës janë kryer në Ukrainë. Hetuesit do të shqyrtojnë akuzat e së kaluarës dhe të tashmes, duke u kthyer deri në vitin 2013, përpara aneksimit të Krimesë nga Rusia nga Ukraina.
Nëse ka prova, prokurori do t’u kërkojë gjyqtarëve të GJNP-së të lëshojnë urdhër-arreste për të sjellë individë në gjyq në Hagë.
Por ka kufizime praktike për fuqinë e tij. Gjykata nuk ka forcën e saj policore, kështu që mbështetet në shtetet individuale për të arrestuar të dyshuarit.
Rusia nuk është anëtare e gjykatës, ajo u tërhoq në vitin 2016. Presidenti Putin nuk do të ekstradojë asnjë të dyshuar. Nëse një i dyshuar shkon në një vend tjetër, ai mund të arrestohet.
A mund të ndiqen penalisht presidenti Putin, gjeneralët apo udhëheqës të tjerë?
Është shumë më e lehtë t’i kapësh një krim lufte ushtarit që e kryen atë, sesa liderit që e urdhëroi atë. Hugh Williamson i Human Rights Watch – ekspert në mbledhjen e provave të krimeve të luftës në konflikte – thotë se ka prova të ekzekutimeve dhe abuzimeve të tjera të rënda nga forcat ruse.
Ai thotë se krijimi i “zinxhirit të komandës” është shumë i rëndësishëm për çdo gjyq të ardhshëm – duke përfshirë ose kur një udhëheqës ka autorizuar një mizori – ose ka bërë një sy qorr ndaj saj. GJNP-ja gjithashtu mund të ndjekë penalisht veprën penale të “bërjes së luftës agresive”. Ky është krimi i një pushtimi apo konflikti të pajustifikuar, përtej veprimeve të justifikueshme ushtarake në vetëmbrojtje.
Pra, a ka ndonjë mënyrë tjetër për të ndjekur penalisht individët?
Efektiviteti i ICC – dhe mënyra se si e drejta ndërkombëtare luan në praktikë – nuk varet vetëm nga traktatet, por nga politika dhe diplomacia.
Prof Sands dhe shumë ekspertë të tjerë argumentojnë se zgjidhja qëndron në diplomaci dhe marrëveshje ndërkombëtare. Ai u bën thirrje liderëve botërorë që të krijojnë një gjykatë të vetme për të ndjekur penalisht krimin e agresionit në Ukrainë.
